نجم‌الدین گوتسوییشیخ نجم الدین گوتسویی، از علما، ادبا و مشایخ مبارز داغستان در قرن چهاردهم هجری/ بیستم میلادی می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیوی در قفقاز شمالی و در خانواده‌ای ثروتمند به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات دبیرستان به گارد سوار فرماندهی تزاری قفقاز پیوست و سپس قاضی دادگاه ملی داغستان و پس از آن نایب اول ناحیه کیسوبول گردید. او در ضمن به زبان عربی مسلط بود و شعر نیز می‌سرود. ۲ - در معرض اتهاموی در ۱۳۲۱ ق/ ۱۹۰۳ سفری سه ماهه به استانبول کرد که از آن پس روس‌ها او را به چشم یک جاسوس عثمانی می‌نگریستند شایع بود که او در شورش‌های ۱۹۰۵ روسیه نقش داشته و در خفا با سوسیالیست‌ها همکاری می‌کرده است. از طرفی دولت عثمانی او را متهم به دخالت در ناآرامی‌های ۱۳۲۳ ق/ ۱۹۰۵ در قلمرو خود کرد. در ۱۹۱۳ از طرف ولسکی، فرماندار نظامی، به همکاری با جنبش پیزا (که خواهان برکناری ماموران اداری روس بود) متهم گردید. ۳ - امامت چچن و داغستاندر شوال ۱۳۳۵ ق/ آگوست ۱۹۱۷ و به دنبال وقوع انقلاب روسیه، علمای شمال قفقاز در روستای «آندی» آوارستان گرد آمدند و شیخ نجم الدین گوتسویی را به «امامت» چچن و داغستان برگزیدند. ۴ - مبارزه با روسیهیکسال بعد نیروهای او و شیخ اوزون حاجی، از مشایخ نقشبندیه و از رهبران مهم انقلاب، بیش از ده هزار مرد مسلح در اختیار داشتند که با توجه به تشتت و تفرقه دیگر نیروهای منطقه در آن سال‌ها، قوای چشمگیری به شمار می‌آمد. سال‌های نخست انقلاب قفقاز به رویارویی با ارتش سفید ژنرال دنیکین، که با بلشویک‌ها می‌جنگید، گذشت. دینکین در تابستان و پاییز ۱۲۹۸ ش/ ۱۹۱۹ برای تسخیر شمال قفقاز (که به تحکیم پایگاه‌های او در جنوب روسیه و دستیابی بر دیگر نقاط قفقاز کمک می‌کند) تلاش گسترده‌ای به عمل آورد. ولی نیروهای شیخ نجم الدین حملات مکرر سپاهیان او را در هم شکستند. برخی منابع نیز به همکاری وی با دنیکین حکایت دارد. به هر روی، در پاییز همان سال، مردم مناطق شمال غربی داغستان و چچن، استقلال سرزمین خود را تحت عنوان «امارت شمال قفقاز» اعلام کردند. ۵ - مبارزه با بلشویک‌ها و ارتش سرخبا سقوط قفقاز به دست بلشویک‌ها در تابستان ۱۲۹۹ ش/ ۱۹۲۰، مبارزه مسلمان‌های داغستان برای رهایی از سیطره روس‌ها به مبارزه‌ای سخت و فرسایشی با بلشویک‌ها ادامه یافت. سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ ش/ ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۱ دوران اوج این رویارویی بود. با تهاجم بخش عمده ارتش سرخ شوروی مستقر در قفقاز به سوی جنوب قفقاز در مرداد ۱۲۹۹ ش/ اوت ۱۹۲۰، سراسر داغستان را انقلابی بزرگ فراگرفت. انقلابیون به تجمع نیروهای خود پرداختند. در یک گردهمایی که به دعوت نجم الدین گوتسویی برگزار گردید. نمایندگانی از رهبران قومی گرجی و نیز گروهی از ملی گرایان داغستان که در گرجستان پناه گرفته بودند، حضور داشتند. قیام با شعار «آزادی ملی و حکومت شریعت» در ایالت جنوبی داغستان که مجاور مرزهای گرجستان بود آغاز شد و نیروهای بلشویک نیز در شمال و شرق داغستان موضع گرفتند. انقلاب مردمی به سرعت گسترش یافت و ارتش سرخ و میلشیاها و گروه‌های پارتیزان سرخ را ناگزیر کرد که در پادگان‌های خود در خونزاق، بوتلیخ و گونیب پناه گیرند. فرماندهی عالی انقلابیون در این نبردها را نجم الدین، سعیدبک (نوه شیخ شامل)، شیخ محمد بلوکانی (بالاخانی)، سیدامین و سراج الدین حاجی … بر عهده داشتند. خواربار و علوفة مورد نیاز جنگجویان از طرف مردم محلی تامین می‌شد، اما هر یک از جنگجویان، اسلحه خود را خودش فراهم می‌آورد. بیشتر واحدها از پیاده نظام تشکیل می‌یافت اما هر دستة صد نفری، ده سوار نیز در اختیار داشت. تعداد توپ‌های شورشیان اندک بود که آنها را در برخوردهای پیشن به دست آورده بودند اما چون مهمات کافی در اختیار نداشتند به ندرت از آنها استفاده می‌کردند. پیاده‌ها با تفنگ‌های روسی و برخی با تفنگ‌های شکاری و چخماقی مجهز بودند که از دوران شیخ شامل به جا مانده بود. سوارها از تفنگ‌های لوله کوتاه از نوع سنتی سوار نظام و مهماتی که از پادگان سابق تزاری و ترکی به جا مانده بود استفاده می‌کردند و همه مردها به نشان افتخار، ناگزیر از شرکت در جنگ بودند. عملیات جنگی از جانب انقلابیون آغاز شد و با موفقیت‌های چشمگیری همراه بود. آنها در نخستین رویارویی با ارتش سرخ و در کمتر از شش هفته توانستند بیشتر داغستان علیا و نواحی اندی، آوار و گونیب را به کنترل خود در آورند و پادگان‌های ارتش سرخ در مناطق کوهستانی را نابود و یا منزوی سازند. تعداد جنگجویان نجم الدین در این زمان بیش از سه هزار تن نبود. ۶ - سرکوب قیام نجمالدینبرای مقابله با انقلابیون، سپاه یازدهم سرخ مستقر در آذربایجان به پایتخت داغستان وارد شد و به مقابله با جنگجویان نجم الدین پرداخت. بلشویک‌های محلی نیز با عملیات پارتیزانی به کمک ارتش سرخ شتافتند و پس از چندین روز جنگ و ستیز، ارتش سرخ با دادن پنج هزار کشته قیام نج الدین را سرکوب کرد. سعید بک به ترکیه گریخت و نجم الدین نیز مخفی شد. ۷ - دستگیری و اعدامگرچه این جنگ که در اوت ۱۹۲۰ شروع شد نزدیک به یک سال ادامه یافت اما پایان واقعی آن در ۱۹۲۵ بود که بلشویک‌ها توانستند شیخ نجم الدین گوتسویی و دو تن دیگر از مشایخ نقشبندیه: سیدامین و شیخ وهاب استریموف را دستگیر و اعدام کنند. در دوران گورباچف، شیخ عامل، اعاده حیثیت کرد اما دیدگاه دستگاه رسمی دولت شوروی همچنان نسبت به سایر رهبران و سرکردگان صوفی شورش‌ها و انقلاب‌های دهه ۱۹۲۰ تغییر نیافت و رهبرانی چون شیخ نجم الدین، شیخ اوزون حاجی شیخ محمد بلوکانی (بالاخانی)، آرسانوکای، خدرلیوف و ساسا حاجی یاندارف را همچنان «آشوبگران و خرابکاران سیاسی» می‌شمرد، اما یاد آنها در خاطره مردم زنده ماند و مزارهای آنان زیارتگاه مردم است. [۱]
آکینر، شیرین، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ص۱۵۷.
[۲]
مری بنیسکن براسکاپ، دو قرن مبارزه مسلمانان قفقاز، باروی قفقاز شمالی، ص۱۵۴.
[۳]
مری بنیسکن براسکاپ، دو قرن مبارزه مسلمانان قفقاز، باروی قفقاز شمالی، ص۱۵۶.
[۴]
مری بنیسکن براسکاپ، دو قرن مبارزه مسلمانان قفقاز، باروی قفقاز شمالی، ص۱۵۷-۱۶۰.
[۵]
مری بنیسکن براسکاپ، دو قرن مبارزه مسلمانان قفقاز، باروی قفقاز شمالی، ص۱۷۷.
[۶]
مری بنیسکن براسکاپ، دو قرن مبارزه مسلمانان قفقاز، باروی قفقاز شمالی، ص۲۵۶.
[۷]
افسانه منفرد - كاوه بيات، چچن‌ها در گذر تاریخ، ص۵۸.
[۸]
افسانه منفرد - كاوه بيات، چچن‌ها در گذر تاریخ، ص۵۹.
[۹]
افسانه منفرد - كاوه بيات، چچن‌ها در گذر تاریخ، ص۱۴۰.
[۱۰]
فیتس‌روی مک‌لین، شیخ شامل داغستانی، ص۱۵- ۱۶.
[۱۱]
محمدى، ذكراللّه، شیخ شامل رهبر قیام مردم قفقاز علیه تزارها، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س ۲، ش ۱۳، ص۲۲.
[۱۲]
محمد اسد شهاب، مبارزات خلق مسلمان ترکستان، ص۱۲۸.
۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «شیخ نجم الدین گوتسویی». [[رده:علمای اهل سنت] |